Polen, çiçekli bitkilerin erkek organlarında meydana gelen üreme üniteleridir. Polenler arılar tarafından bitkilerden toplanırken genellikle bir miktar tükürük ile yapışkanlık kazandırılır ve pelet (topak) halini alması sağlanır. Oluşan bu yeni ürüne arı poleni adı verilmektedir. Arı poleni, bal arılarının larva sonrası yavru yetiştirmesinde ve gençlik dönemlerinde dokularının, kaslarının, salgı bezlerinin ve diğer organlarının yeterince gelişmesi için gerekli olan protein, lipit, sterol, vitamin ve minareleri sağlayan en önemli besin maddesidir.Polenle beslenen arıların ürettiği arı sütü ile ömrü boyunca beslenen kraliçe arının beş veya altı yıl yaşadığı, diğer arılarınsa sadece larva döneminde arı sütü ile beslendikleri ve birkaç hafta yaşadıkları bildirilmiştir. Çiçek poleni ve arı salgılarının bir karışımı olan arı poleninin insanlar tarafından yüzyıllardır gıda olarak tüketildikleri bilinmektedir. Bu anlamda Babillerin kutsal kitabında, diğer dini kitaplarda ve Çin yapıtlarında bu konuya dair bilgiler bulunmaktadır. Gıda olarak kullanılan polenler arıcılar tarafından kovanların ön kısmına ilave edilen polen tuzakları ile toplanmaktadır. Bu polenler arıcılar tarafından kurutularak veya dondurularak muhafaza edilmektedir. Polenin kimyasal kompozisyonu üretildiği bölgeye ve bitkisel kaynağa bağlı olarak değişim göstermekle birlikte genel olarak % 25-30 protein, % 30-55 karbonhidrat, % 1-20 yağ asitleri ve steroller gibi lipitler, vitamin (Vitamin A, K ve B12 hariç) ve minerallerden oluşmaktadır. Bunun yanında polen numuneleri üzerinde yapılan çalışmalarda fenolik içeriği ve antioksidatif etkisi üzerinde durulmuştur. Polen ekstraklarının yapısında bulunan fenolik asitler ve flavonoidlerin, potansiyel antioksidan olarak, süperoksit anyonları ve lipid peroksit radikallerini temizledikleri ve serbest radikaller ile ilişkili olaylarda hidrojenasyon veya kompleks yapılar oluşturarak okside edici ajanları stabilize edebildikleri gösterilmiştir.
Türkiye ekolojik farklılıkları ve biyolojik çeşitliliği sayesinde bal üretimi için en elverişli ülkelerden biri olarak görülmektedir. Bu elverişli şartlar sadece bal üretimi için değil diğer arı ürünleri için de önemli bir zemin oluşturmaktadır. Nitekim arı poleni üretiminde farklı bitkisel kaynaklardan ve sarı, kırmızı, mor, yeşil, portakal rengi gibi farklı renklerde üretim söz konusudur. Ancak monofloral arı poleni hasat etmek hem polenlerin standart kompozisyonunu belirlemek hem de beslenme ve destek tedavi amaçlı kullanmak açısından oldukça önemlidir. Örneğin yapılan bir çalışmada Cistuspoleninin kestane polenine göre 20 kat daha fazla karotenoid içerdiği diğer bir çalışmada ise kestane ve Cistuspolenin sterol içeriklerinin farklı olduğu Cistuspolenin yoğunlukla delta-5-avenasterol, kestane poleninin ise betasitosterol içerdiği bildirilmiştir. Ayrıca arı poleni tüketimine bağlı oluşabilecek alerji vakaları açısından da polenin orijinin karakterize edilmesi önem arz etmektedir.
Polenin kimyasal kompozisyonu da üretildiği bölgeye ve bitkisel kaynağa bağlı olarak değişim göstermekle birlikte genel olarak % 25-30 protein, % 30-55 karbonhidrat, %1-20 yağ asitleri ve steroller gibi lipitler, vitamin (Vitamin A, K ve B12 hariç) ve minerallerden oluşmaktadır. Bunun yanında polen numuneleri üzerinde yapılan çalışmalarda fenolik içeriği ve antioksidatif etkisi üzerinde durulmuştur. Polen ekstraklarının yapısında bulunan fenolik asitler ve flavonoidlerin, potansiyel antioksidan olarak, süperoksit anyonları ve lipid peroksit radikallerini temizledikleri ve serbest radikaller ile ilişkili olaylarda hidrojenasyon veya kompleks yapılar oluşturarak okside edici ajanları stabilize edebildikleri gösterilmiştir. Bugüne kadar polen konusunda gerek dünyada gerekse ülkemizde daha çok balda polen analizi (melissopalinoloji) ve aeropalinoloji konularına yoğunlaşılmış, balın botanik orijinini belirlemek ve alerji riski olan hastalar için hava polenlerini tanımlamak için bu alanlardan faydalanılmıştır. Ancak arı poleni konusunda, özellikle monofloral arı polenleri konusunda araştırmalar sınırlı kalmıştır. Polenin fiziksel, kimyasal ve biyolojik özelliklerinin toplandığı bitkiye, toplandığı bölgenin coğrafik konumuna, iklim özelliklerine, toplanma şekline ve ambalaj şekline bağlı olarak değişim gösterdiği bildirilmektedir. Krell yaptığı çalışmada arıların topladıkları polenlerin ortalama %7.5-40 protein, %15-50 karbonhidrat ve %15 -50 arasında değişen ve oldukça yüksek miktarda nişasta ihtiva ettiğini ifade etmiştir . Basim vd. de yaptıkları invitro çalışmada polen ve propolis metanolik ekstraktlarının pek çok patojenik bakteriye karşı antibakteriyal aktivite gösterdiklerini rapor etmiştir. Yine Medeiros vd de sıçanlarda fenolik polen ekstraklarının anti alerjenik etkisinden bahsetmişlerdir . Almaraz-Abarca vd ise yaptıkları çalışmada Meksika florasına ait etanolik polen ekstraktlarının lipid peroksidasyonu inhibe edici ve polen ekstraktlarının HPLC analizinde bir flavonoid türevi olan kalkonlarca zengin olduğunu göstermiştir. Polenin in vitro olarak lipid peroksidasyonunu engellediği, oksidan özelliğe sahip ve kanserojen olduğu bilinen pek çok serbest oksijen radikalini temizlediği, yine invitro bakteri çalışmalarında bakterileri öldürdüğü veya gelişimini engellediği yapılan araştırmalarda belirtilmiştir. Bunların dışında literatürde polenlerle ilgili olarak antioksidan aktivitelerini ortaya çıkaran araştırmalara ek olarak, balların orijinlerini belirlemek üzere yapılan polen araştırmaları ve polenlerin aminoasit analizlerinin tespitine yönelik çalışmalar mevcuttur. Ticari arı polenlerinin B grubu vitaminleri içeriğini tespit etmeye yönelik yapılan bir araştırmada, tiamin klorür (B1), riboflavin (B2), nikotinik asit (B3), pridoksin klorür (B6), folik asit ve siyanokobalamin (B12) vitaminlerinin miktarları yüksek performanslı sıvı kromatografisi (HPLC) ile tespit edilmiştir. Polenin insan ve hayvanları X ışınlarının zararlı etkilerinden koruduğuna dair verilere bilimsel çalışmalarda rastlanmaktadır.
Polenin atletlerin kondisyonu için gerekli gıdalar arasında önemli bir potansiyele sahip olduğuna dair yapılan çalışmalar polenlerin organizmada metabolik etkilere sahip hormonları da bünyesinde bulundurduğunu göstermiştir. Yine Karataş ve Şerbetçi çalışmalarında arı polenlerindeki adrenalin ve noradrenalin miktarlarını HPLC ile tespit etmiş; insan ve hayvanların metabolizmalarında sentezlenen adrenalin ve noradrenalinin birçok bitki hormonuna ek olarak arı poleninde de bulunduğunu göstermişlerdir.
Polenler antimikrobiyal (antibakteriyel, antifungal, antiviral) özellikleri nedeniyle de ön plana çıkmaktadır. Polenlerin Escherichia coli,Proteus, Salmonella ve diğer koliform türlerine karşı etkili oldukları tespit edilmiştir. Polenlerin bu antimikrobiyal özelliği yapısında bulunan Quercetin, Mirisetin, Kaempferol gibi bileşiklerden kaynaklanmaktadır. Özcan vd, Alternaria alternata ve Fusarium oxysporium f. sp. Melonis’in misel gelişimi üzerine arı poleninin % 2 ve % 5 konsantrasyonlarındaki metanol ekstraktlarının inhibitör etkilerini araştırmış ve %2’lik konsantrasyonun fungus gelişimine az, % 5’lik konsantrasyonunun ise daha çok etkili olduğunu rapor etmiştir.
Polen ile İlgili Uluslararası Makalelerde Yayımlanan Araştırmalarımız:
Kafadar IH, Güney A, Türk CY, Öner M, Silici S, Royal jelly and bee pollen decrease bone loss due to osteoporosis in an oophorectomized rat model, Eklem Hastalıkları ve Cerrahisi-Joint Diseases and Related Surgery, 23: 100-105 (2012).
ERÜ Tıp Fak. Ortopedi ABD ile yapılan bu ortak çalışmada, osteroporoz nedeniyle oluşan kemik kaybına polenin faydalı etkisi gösterilmiştir.
Silici S, Gökçeoğlu M, Pollen analysis of honeys from Mediterranean region of Anatolia, Grana, 46: 57-64 (2007).
Aynı zamanda Y. Lisans tezim olan bu araştırmada, Akdeniz bölgesinden toplanan balların polen analizleri yapılarak botanik orijinleri tespit edilmeye çalışılmıştır.
Eraslan G, Kanbur M, Silici S, Effect of carbaryl on some biochemical changes in rats: The ameliorative effect of bee pollen, Food and Chemical Toxicology, 47: 86-91 (2009).
ERÜ Vet Fak. ile birlikte yapılan bu araştırmada karbarilin sebep olduğu hasralar üzerine polenin iyileştirici etkisi olduğu gösterilmiştir.
Eraslan G, Kanbur M, Silici S, Liman BC, Altınordulu Ş, Soyer Sarica Z, Evaluation of protective effect of bee pollen against propoxur toxicity in rat, Ecotoxicology and Environmental Safety, 72: 931-937 (2009).
ERÜ Vet Fak. ile birlikte yapılan bu araştırmada, propoksurun sebep olduğu hasralar üzerine polenin iyileştirici etkisi olduğu gösterilmiştir.
Çeter T, Pınar M, Silici S, Ünver A, The effect of meteorological factors on the concentration of allergic fungal spores ın the Kayseri atmosphere, Allergy, 66: 83 (2011).
Kastamonu Üni. Ve Ankara Üni. İle birlikte yapılan bu çalışmada, Erciyes Üniversitesi kampüs alanında allerjiye sebep olan alerjik fungal sporlar tespit edilmiştir.
Kaynaklar
Abouda, Z., Zerdani, I., Kalalou, I., Faid, M., Ahami, M.T.2011. The Antibacterial Activity of Moroccan Bee Bread and Bee-Pollen (Fresh and Dried) against Pathogenic Bacteria. Res J Microbiol, 6: 376-384.
Almedia-Muradian, L.B., Bera, A., Flesner, M.L., Cano, C.B.2007. Produtos Apícolas. In: Almeida-Muradian, L B; Penteado, MDVC Vigilância sanitária: tópicos sobre legislação e análise de alimentos. Ed. Guanabara, 183–198.
Almaraz-Abarca, N., Campos, M.G., Ávila-Reyes, J.A., Naranjo-Jiménez, N., Corral, J.H., González-Valdez, L.S.2007. Antioxidant Activity of Polyphenolic Extract of Monofloral Honeybee-collected Pollen from mesquite (Prosopis juliflora, Leguminosae). J Food Compos Anal, 20: 119-124.
Arvanitoyannis, S., Chalhoub, C., Gotsiou, P., Lydakis-Simantiris, N., Kefalas, P.2005. Novel Quality Control Methods in Conjunction with Chemometrics (Multivariate Analysis) for Detecting Honey Authenticity. Crit Rev Food Sci Nutr, 45: 3, 193–203.
Basim, E., Basim, H., Özcan, M.2006. Antibacterial Activities of Turkish Pollen and Propolis Extracts Against Plant Bacterial Pathogens. J Food Eng, 77: 992–996.
Bogdanov, S.2011. Pollen: Nutrition, Functional Properties, Health: A Review. Bee Product Science, 1-34.
Campos, M.G., Markham, K., Cunha, A.1997. Bee pollen: composition properties and applications. In Mizrahi, A (Ed) Bee Products. Plenum Publishing Company; London, UK, 93–100.
Cuevas-Glory, L.F., Pino, J.A., Santiago, L.S., Sauri-Duch, E.2007. A review of volatile analytical methods for determining the botanical origin of honey. Food Chem, 103: 1032–1043.
Eraslan, G., Kanbur, M., Silici, S.2008. Effect of carbaryl on some biochemical changes in rats: The ameliorative effect of bee pollen. Food Chem Toxicol, 47: 86- 91.
Ferreira, I.C.F.R., Aires, E., Barreira, J.C.M., Estevinho, L.M. 2009. Antioxidant activity of Portuguese honey samples: different contributions of the entire honey and phenolic extract. Food Chem, 114: 1438–1443.
Gasbarrini, G., Montalto, M., Santoro, L., Curigliano, V., D’onofrio, F., Gallo, A., Visca, D., Gasbarrini, A.2008. Intestine: organ or apparatus? Digest Dis, 26(2): 92-95.
Gonza´lez Parama´s, A.M., Ba´rez, J.A.G., Marcos, C.C., Garcı´a-Villanova, R.J., Sa´nchez, J.S. 2006. HPLC-fluorimetric method for analysis of amino acids in products of the hive (honey and bee-pollen). Food Chem, 95: 148–156.
Gilliam, M., McCaughey, W.F., Wintermute, B.1980. Amino acids in pollens and nectars of citrus cultivars and in stored pollen and honey from honeybee colonies in citrus groves. J Apic Res, 19: 64-72.
Haydak, M.H., Vivino, A.E.1950. The changes in thiamine, riboflavin, niacin and pantothenic acid content in the food of female honeybees during growth with a note on the vitamin K activity of royal jelly and beebread. Ann Entomol Soc Amer, 43: 361-367.
Haydak, M.H., Palmer, L.S.1941. Vitamin content of bee foods. III. Vitamin A and riboflavin content of beebread. J Econ Entomol, 34: 37-38.
Haydak,M.H. 1958. Pollen substitutes. Proc. X International Congres Entomol, Montreal, 4:1053-1056.
Kaplan, M., Karaoglu, Ö., Eroğlu, N., Silici, S. 2016. Fatty acid and proximate composition of bee bread. Food Technol Biotechnol, 54(4): 497-504.
Karataş, F., Munzuroğlu, Ö., Gür, N.2000. Arı polenlerindeki A, E ve C vitaminleri ile selenyum düzeylerinin araştırılması. F.Ü. Fen ve Müh. Bil Derg, 12: 219- 224.
Karataş, F., Şerbetçi, Z.2008. Arı polenlerindeki adrenalin ve noradrenalin miktarlarının HPLC ile belirlenmesi. Science and Eng J of Fırat Univ, 20(3): 419-422.
Konar, V., Özdemir, F.A., Karataş, F.2010. Ticari arı polenlerinde B vitamini miktarlarının araştırılması. Fırat Univ. J Sci, 22: 61-64.
Krell, R.1996. Value-Added Products From Beekeeping. FAO Agricultural Services Bulletin No. 124 Food and Agriculture Organization of the United Nations Rome.
LeBlanc, B.W., Davis, O.K., Boue, S., DeLucca, A., Deeby, T. 2009. Antioxidant activity of Sonoran Desert bee polen.Food Chem,115: 1299–1305.
Linskens, H.F., Jorde, W. 1997. Pollen as food and medicine – A review. Econ Bot, 51: 78-86.
Liebelt, R.A., Lyle, D., Walker, J.1994. Effects of a bee polen diet on Su and Growth of Inbred Strains of Mice, Amer Bee J, 134: 615-620.
Loper, G., Davis, D.D.1985. Disparity of cotton pollen dispersal by honeybees visiting upland and pima pollen parents. Crop Sci, 25:585-89.
Medeiros, K.C., Figueiredo, C.A., Freire, K.R. et al. 2008. Anti allergic effect of bee pollen phenolic extract and myricetin in ovalbumin-sensitized mice. J Ethnopharmacol, 2: 119 (1), 41-46.
Nagashima, T., Myoda, T., Inoue, R.2004. Preparation and functional properties of extracts from beebread. Nahrung/Food, 48 (3): 226– 229
Olofsson, T.C., Vasquez, A.2008. Detection and identification of a novel lactic acid bacteria l flora within the honey stomach of the honeybee Apis mellifera.Current Microbiol, 57(4): 356-363.
Ouchemoukh, S., Louaileche, H., Schweitzer, P. 2007. Physicochemical characteristics and pollen spectrum of some Algerian honeys. Food Control, 18: 52–58.
Mahan, L.K.1990. Nutrition and the allergic athlete. Jpn J Pharmacol, 53, 157-64.
Özcan, M., Ceylan, A., Ünver, A., Yetişir, R. 2003. Antifungal Effect of Pollen and Propolis Extracts Colleceted from Different Regions of Turkey. Uludağ Arıcılık Dergisi, 3: 33-36.
Percie Du Sert, P.2009a. Les pollens apicoles. Phytotherapie,7: 75-82.
Percie Du Sert, P.2009b. Probiotic effect of lactic acid bacteria in fresh pollen, 41st Apimondia Congress, Montpellier.
Reiter, R.1947. The coloration of anther and corbicular pollen. Ohio J Sci, XLXII.
Silva, T.M.S., Camara, C.A., Silva Lins, A.C. et al.2006. Chemical composition and free radical scavenging activity of pollen loads from stingless bee Melipona subnitida Ducke. J Food Compos Anal, 19: 507-511.
Šaric´, A., Balog, T., Sobocˇanec, S. et al. 2009. Antioxidant effects of flavonoid from Croatian Cystus incanus L. rich bee pollen. Food Chem Toxicol, 47: 547–554.
Schimidt, J.O.1997. Bee product: Chemical composition and application. International Conference on Bee product Properties, Applications and Apitheraphy, Israel, 15-26.
Snowdon, J.A., Clier, D.O. 1996. Microorganisms in honey. Int J Food Microbiol, 31: 1-26.
Valencia-Barrera, R.M., Herrero, B., Molnar, T.2000. Pollen and organoleptic analysis of honeys in Leon province (Spain). Grana, 39: 133- 140.
Vasquez, A., Olofsson, T.C. 2009. The lactic acid bacteria involved in the production of bee pollen and beebread. J Apic Res, (48): 189-195.